Powstanie cywilizacji
Wywodząc swój ród od dawnych afrykańskich przodków sprzed kilku milionów lat, dostrzegamy w jego dziejach
kilka punktów zwrotnych. Chyba najciekawszym z nich, ale jeszcze niedostatecznie poznanym, jest rozwinięcie się Homo
sapiens sapiens w górnym paleolicie, tj. ok. 40000 lat temu. Proces ten mógł się dokonać na ograniczonym obszarze Ziemi.
Jednak późniejszy postęp w produkcji pożywienia nastąpił samorzutnie na różnych obszarach w ciągu następnych tysiącleci,
od końca zlodowacenia. Na tych obszarach człowiek udomowił zwierzęta i nauczył się uprawiać rośliny, przekształcając w ten
sposób źródła swojego utrzymania i obejmując nad nimi kontrolę. Naturalnie zmiany te trwały długo i niektóre z nich swoimi
korzeniami sięgają odległych czasów: “rewolucja neolityczna” nie dokonała się nagle. Jej skutki miały podstawowe znaczenie
dla zasiedlenia obszarów dotychczas bezludnych np. pozbawionych opadów dolin Mezopotamii czy wysp Polinezji. Ten
proces spowodował też powiększenie populacji oraz rozwój stałego osadnictwa – po raz pierwszy w różnorakim środowisku.
Osady pierwszych rolników były bardzo małe; wioski liczyły od 100 do 200 mieszkańców. W przypadku wyjątkowo
sprzyjających warunków mieszkańców mogło być więcej. Dla przykładu w oazie Jerycho osada zajmowała powierzchnię 30
hektarów i miała mury obronne już 7000 lat p.n.e. Kilka tysiącleci później nastąpiły dalsze istotne przemiany. W różnych
częściach świata zaczęły powstawać miasta. Takie skupiska ludności zajmowały powierzchnię od 76 hektarów, jak niektóre
miasta sumeryjskie ok. 2500 lat p.n.e., do 23 km2, jak Niniwa, prawie 2000 lat później. Teotihuacan w Meksyku miał ok. 600
roku n.e., powierzchnię 21 km2.
Te nowe osady nie były tylko skupiskami ludności. Zamieszkiwały je społeczeństwa nowego typu, z mocno
zorganizowanym zarządem centralnym. Każdy taki organizm polityczny miał władcę, centralną administrację i organy
wykonawcze. Takie organizmy nazywane są przez etnologów “społeczeństwami państwowymi”. Wraz z miastami i państwami
pojawiła się cała seria dalszych osiągnięć człowieka. Poczyniono postępy w wielu dziedzinach technologii, na przykład w
metalurgii (na obszarach Starego świata), w technikach chemicznych i w inżynierii. Nastąpił rozwój nauki, widoczny w
pojawieniu się kalendarza w kulturze środkowoamerykańskich Majów. Wynaleziono pismo. Wszędzie władcy i kapłani
mieszkali w luksusowych pałacach i modlili się w imponujących świątyniach, a społeczeństwo było bardzo zróżnicowane pod
względem majątkowym.