Nowe Państwo (dynastie XVIII-XX) ok.1567-1069 p.n.e.
Sława ta w znacznej mierze wynikała z osiągnięć militarnych czterech albo pięciu królów, którzy doprowadzili do
nadzwyczajnego rozszerzenia wpływów egipskich w Azji zachodniej i całkowitego ujarzmienia Numibijczyków Przyczyniło
się to w efekcie do znacznego wzrostu zamożności kraju, a co za tym idzie, ożywienia jego życia kulturalnego. Współistnienie
potęgi państwa i panującego w nim dobrobytu sprawiło, że cywilizacja egipska osiągnęła za rządów Nebmaatre Amenhotepa
III (1405-1367 p.n.e.) swe apogeum.
Następcy Jahmesa potrafili wykorzystać przyczółek, jaki ten władca, w pościgu za Hyksosami, założył w południowej
Palestynie. Choć Dżeserkare Amenhotep I nie pozostawił w tym rejonie żadnego śladu swej działalności, to już Acheperkare
Totmes I powiódł armię egipską aż do Eufratu, gdzie ustawił swą stelę. Jego krótko panujący następca, Acheperenre Totmes II,
miał zbyt mało czasu na wojenne przedsięwzięcia. Po jego śmierci tron Egiptu na 20 lat zajęła wdowa po nim, Maatkare
Hatszepsut (1490-1469 p.n.e.). Popierała ją potężna grupa ministrów z naczelnym rządcą, Senenmutem, na czele. I jakkolwiek
epizod ów miał wyjątkowy charakter, a będąca jego bohaterką królowa była niewątpliwie postacią wybitną, panowanie jej
wywarło niewielki wpływ na sprawy polityki zagranicznej. Jej odejście jednakże pozostawiło wolne pole do działania
bratankowi i pasierbowi Hatszepsut, Mencheperre Totmesowi III (1490-1436 p.n.e.), którego stanowisko królowa
przywłaszczyła sobie podczas jego dzieciństwa i młodości, a który był prawowitym następcą Acheperenre.
Mencheperre dzierżył niezależną władzę przez 32 lata. Podczas pierwszych dwudziestu lat swego panowania
poprowadził co najmniej 17 wypraw do Palestyny i Syrii, co doprowadziło go do konfliktu z Mitanni. Królestwo to, stanowiące
konfederację plemion husyckich o niewyraźnie zarysowanych granicach, zajmowało obszary na północ od Eufratu. Jego
wpływy rozciągały się do ziem, o które ubiegał się Mancheperre. W ósmej wyprawie pokonał on siły Mitanni, przekroczył
Eufrat w pobliżu Karkemisz i ustawił stelę obok tej, którą wzniósł jego dziad. Armia egipska już nigdy potem nie prowadziła
kampanii tak daleko od swego kraju. Syn Mencheperre, Acheperure Amenhotep II (1436-1411 p.n.e.), ograniczył się do nie w
pełni chyba udanych prób utrzymania tego, co zdobył jego ojciec. Za panowania Mencheperure Totmesa IV (1411-1403 p.n.e.)
zostało zawarte porozumienie między Egiptem a Mitanni.
Ziem podbitych przez armię egipską pilnowały małe garnizony, lecz w normalnych warunkach o interesy Egiptu dbali
urzędnicy cywilni najważniejszymi spośród nich byli gubernatorzy prowincji (rabisu). Rządy nad większymi skupiskami
ludności pozostawiano w rękach miejscowych władców, których synowie, wysyłani do Egiptu, stanowili gwarancję lojalności.
Królewski kurier pełnił funkcję pośrednika między dworem egipskim a prowincjami azjatyckimi. ściśle przestrzegano, by
płaciły one coroczną daninę.
Wydaje się, że podczas panowania Hyksosów istniało jakieś porozumienie między nimi a nubijskimi władcami z
Kusz. Ci ostatni cieszyli się bezsporną władzą nad swoim królestwem. Jednakże faraonowie XVIII dynastii szybko wysunęli
swe roszczenia do tego terytorium i, do końca panowania Acheperkare, podbój egipski do tarł do punktu między czwartą a
piątą kataraktą. W ślad za żołnierzami przybywali urzędnicy, górnicy, kupcy i kapłani, którzy zarządzali krajem, eksploatowali
go i zapełniali budowlami.
Zniknięcie groźby militarnej sprawiło, że fortyfikacje z okresu Średniego Państwa przestały być potrzebne i zamieniały
się w otoczone murami miasta, z których każde posiadało swą świątynię. Stały się one symbolem egipskiego panowania,
panowania tak całkowitego, że nie zachowały się żadne ślady kultury nubijskiej pochodzące z tego okresu. Pełną parą
pracowały teraz kopalnie złota w Wadi el-Allaqi i Kusz, wszędzie spotykało się Egipcjan i egipskie zwyczaje. Nad tym
kulturalnie i militarnie zawojowanym krajem sprawował władzę urzędnik o wspaniale brzmiącym tytule “królewski syn z
Kusz”. Nubia była teraz, w istocie, częścią Egiptu.
Nebmaatre został zastąpiony, może jeszcze przed swą śmiercią, przez Nefercheperure Amenhotepa IV (1367-1350
p.n.e.). Panowanie tego króla, który jest bardziej znany pod później przybranym imieniem Echnatona, określa się tradycyjnie
jako “okres Amarna”. Tell el-Amarna jest współczesną nazwą miejscowości, na miejscu której istniało starożytne miasto
Achetaton. Założył je sam król w czwartym roku swego panowania, na wolnym miejscu w połowie drogi z Memfis do Teb.
Swój wybór uzasadniał boską poradą, której udzielił mu Aton, czyli “tarcza słoneczna”. Propagowanie kultu tego boga i w
końcu utożsamienie się z nim oraz próba zlikwidowania innych kultów, zwłaszcza niezmiernie potężnego, państwowego boga
Amona z Teb, wywołały wrogość wobec króla i były przyczyną wyklęcia jego imienia po śmierci. Miasto i świątynie przezeń
zbudowane zostały zrównane z ziemią. Imiona Echnatona i Atona wymazywano ze wszystkich znajdowanych napisów. Ten
akt zemsty byt tak dokładny, że pozostało niewiele informacji, na których można by oprzeć rekonstrukcję ówczesnych
wydarzeń i ocenić charakter i motywy działania głównych aktorów dramatu.
Dzieła charakterystycznej sztuki tego okresu przedstawiają króla z jego najbardziej indywidualnymi cechami
fizycznymi. Na ich podstawie przypuszcza się, że mógł on cierpieć na zaburzenia o charakterze endokrynologicznym. Zapewne
jednak nigdy nie uda się tego udowodnić. Podobnie wątpić należy, czy będzie można kiedykolwiek do końca zrozumieć rolę
odegraną przez jego małżonkę, królową Nefertiti. Ostatnio wysunięto sugestię, że to ona w rzeczywistości była owym
Semenchkare, którego zawsze uważano za młodego mężczyznę nieznanego pochodzenia, pomagającego przez trzy lata
Echnatonowi w charakterze współregenta i zmarłego na krótko przed albo po śmierci króla. Ta tak radykalna koncepcja
pokazuje, że nawet podstawowe problemy tyczące tego okresu nie zostały rozwiązane i zapewne takimi pozostaną. Następcą
“Semenchkare” i Echnatona został młody chłopiec, Nebcheperure Tutanchaton (który wkrótce zmienił imię na Tutanchamon),
panujący przez 9 lat (1350-1341 p.n.e.). Zmarł on prawdopodobnie na skutek rany zadanej w głowę. Ustalono to dzięki
zbadaniu ciała młodego króla, które wraz z wielkim skarbem zachowało się w stanie nienaruszonym w jego grobowcu. Po
śmierci Tutanchamona, albo być może za panowania krótko żyjącego następcy, Ai, owdowiała królowa wysłała poselstwo do
króla Hetytów, obiecując tron Egiptu jednemu z tamtejszych książąt. Ostatecznie wyruszył on w drogę, lecz został
zamordowany, zanim dotarł do granicy Egiptu.
Za życia Tutanchamona dwór królewski opuścił miasto Achetaton, powracając do starożytnego Memfis. W orszaku
władcy znajdował się niewątpliwie wielki wódz armii i zastępca króla, Horemheb. Wraz ze śmiercią młodego faraona skończyła
się znakomita linia dynastyczna. Po krótkotrwałym panowaniu Ai właśnie Horemheb był tą potężną postacią, która objęła
władzę w państwie.
Szczegóły tego panowania nie są dobrze znane, lecz wydaje się, że jego dążeniem było przede wszystkim
doprowadzenie spraw państwowych do stanu, w jakim znajdowały się przed wstrząsem wywołanym rządami Echnatona.
Pewne świadectwo, którego wiarygodności nie można jednak sprawdzić, wspomina o zorganizowanej w szesnastym roku
panowaniu króla wyprawie wojennej, która miała dotrzeć do Karkemisz. Byłby to czyn godny uwagi, obrazujący ówczesną
sytuację polityczną, o ile oczywiście, informacje o nim są prawdziwe.
Na podstawie pewnych danych można sądzić, że w późniejszych czasach Egipcjanie uważali Horemheba za
założyciela XIX dynastii, choć historycy starożytni przyznają zwykle ten zaszczyt efemerycznemu królowi Menpehtyre
Ramzesowi I.
Pierwsi władcy tej dynastii za swój główny cel uważali przywrócenie wpływów egipskich w Syrii-Palestynie. Zostały
one utracone za panowania Echnatona, a na zmianę tego stanu rzeczy najwyraźniej nie wywarła większego wpływu akcja
Horemheba, jeśli rzeczywiście miała ona kiedykolwiek miejsce. Rekonkwistę zapoczątkował następca Menpehtyre, Menmaatre
Seti I (1305-1290 p.n.e.), serią, prawdopodobnie czterech, wypraw. Odzyskanie Palestyny stanowiło stosunkowo niewielki
problem, lecz gdy Egipcjanie skierowali się dalej na północ, natknęli się na obronę tego terytorium przez Hetytów, z którymi
Menmaatre starł się przynajmniej jeden raz w bezpośredniej walce. Trudno dokładnie stwierdzić, czego król spodziewał się
dokonać i jak powiodła się jego akcja. Wydaje się jednak, że pod koniec panowania zawarto jakieś porozumienie z władcą
Hetytów.
Nie przetrwało ono jednak śmierci Menmaatre. Syn jego, Wesermatre Ramzes II (1290-1223 p.n.e.), wznowił działania
wojenne z szybkością i zapałem, jednak bez taktycznej zręczności. Około 1286 r. p.n.e. podzielona na cztery części armia
egipska zbliżyła się do miasta Kadesz nad rzeką Orontes. Wprowadzeni w błąd fałszywymi informacjami dostarczonymi w
rzeczywistości przez hetyckich agentów, niczego nie podejrzewający Egipcjanie wpadli w zasadzkę. Zostali z niej uratowani
jedynie dzięki przybyciu posiłków w krytycznej fazie bitwy. Hetyci utracili szansę zupełnego zwycięstwa, które znajdowało się
w zasięgu ich ręki, gdy Egipcjanie wycofali się, by opatrywać swoje rany. Późniejsze przedsięwzięcia Wesermatre były już
mniej ambitne i w 21 roku jego panowania obie potęgi zawarty traktat pokojowy. Utrzymane zostało przynajmniej złudzenie
wpływów Egiptu za granicą, choć w istocie jego zdolność do ingerencji w krajach tego regionu wielce zmalała. Ryzykowne
akcje militarne Wesermatre zostały zakończone, a pozostały okres jego 67-letniego panowania była okresem względnego
pokoju i pomyślności. Pozwoliło to skierować siły państwa na realizację królewskiego programu budowy go, tak w samym
Egipcie jak i w Nubii.